Hava taşımacılığında kullanılan, araçların hepsine HAVA ARACI denir.
Hava araçlarını iki gruba ayırıyoruz.
1- Havadan hafif hava araçları
Statik hava araçları
2- Havadan ağır hava araçları
Dinamik hava araçları
Havadan hafif hava araçları havada tutunmalarını statik kuvvetle sağlarlar.
Havadan ağır araçlarda ise yine bunu dengeleyen kuvvet vardır. Ancak bunu sağlamak için hava
aracı hareket etmesi gerekir. Etmezse havada duramaz. Havadan ağır dinamik hava araçları özel
şekle sahip yüzeyi ile havada meydana gelen aerodinamik kuvvetler ile tutarlar.
Uçma: Havadan ağır bir cismin belli bir irtifada tutunabilmesi ve hareket edebilmesidir.
Bu durumda uçma eylemi yukarıda ki tarife göre :
a) Havada belli bir seviyede tutunma
b) Genel olarak içinde hareket etme , yer değiştirme , deplasman yapma gibi iki temel prensib
gerekir.Bu olayları iki temel başlıkta inceleyebiliriz.
I.HAVADAN HAFİF ARAÇLAR
-Balon ve hava gemisi [zeplin] içlerine depo edilen yoğunluğu havadan hafif olan araçlar
II.HAVADAN AĞIR ARAÇLAR
-Uçurtma, kuşlar, uçak ve helikopter gibi araçlar havadan ağır olup tutunma ve hareket etme
eylemleriyle uçabilmektedir.
Aerodinamik Tesir bölgesi
Akım içerisinde yerleştirilmiş bir cismin etrafında öyle bir bölge oluşur ki bu bölgenin içinde
akımın basınç ve hız değerleri, akım hız ve basınç değerlerinden farklıdır. Bu bölgenin dışında
ise akım basınç ve hız değerleri aynıdır.
UÇUŞ
Uçakların kanatları, basınç farkı oluşturup taşıma meydana getirecek şekilde tasarlanmıştır.
Uçuş, kanatların etrafında hareket eden havanın oluşturduğu taşıma sayesinde gerçekleşir.
Uçağın ağırlığına eşit bir taşıma kuvveti yakalandığında, tekerlekler yerden kesilir ve uçak
havalanır. Bu taşıma kuvveti şu şekilde ortaya çıkar
Uçak havaya karşı hareket halindeyken oluşan kuvvete aerodinamik kuvvet denir. Uçağın
ağırlığı, yani yer çekimi kuvveti, bir kütle kuvvetidir. Aerodinamik kuvvet ise uçağın etrafındaki
hava ile temas halinde bulunduğu yüzeylerde oluşur. Bu kuvvetin yüzeye dik olan bileşenine
"basınç kuvveti", yüzeye teğet olan bileşenine ise "sürtünme kuvveti" denir. Toplam
aerodinamik kuvvetin, uçağın hareket yönüne dik ve yukarı doğru olan bileşenine "taşıma",
uçağın hareketi yönüne paralel ve geriye doğru olan bileşenine "sürüklenme", bu ikisine dik ve
yana doğru olan bileşenine ise "yan kuvvet" denir. Uçağın, düşey düzlemdeki yatay uçuşunda
taşıma kuvveti, yer çekimi kuvvetine zıt yönde etki etmektedir. Bu iki kuvvet eşit olduğunda,
uçak havada sabit şekilde uçabilir.
Hava araçlarını iki gruba ayırıyoruz.
1- Havadan hafif hava araçları
Statik hava araçları
2- Havadan ağır hava araçları
Dinamik hava araçları
Havadan hafif hava araçları havada tutunmalarını statik kuvvetle sağlarlar.
Havadan ağır araçlarda ise yine bunu dengeleyen kuvvet vardır. Ancak bunu sağlamak için hava
aracı hareket etmesi gerekir. Etmezse havada duramaz. Havadan ağır dinamik hava araçları özel
şekle sahip yüzeyi ile havada meydana gelen aerodinamik kuvvetler ile tutarlar.
Uçma: Havadan ağır bir cismin belli bir irtifada tutunabilmesi ve hareket edebilmesidir.
Bu durumda uçma eylemi yukarıda ki tarife göre :
a) Havada belli bir seviyede tutunma
b) Genel olarak içinde hareket etme , yer değiştirme , deplasman yapma gibi iki temel prensib
gerekir.Bu olayları iki temel başlıkta inceleyebiliriz.
I.HAVADAN HAFİF ARAÇLAR
-Balon ve hava gemisi [zeplin] içlerine depo edilen yoğunluğu havadan hafif olan araçlar
II.HAVADAN AĞIR ARAÇLAR
-Uçurtma, kuşlar, uçak ve helikopter gibi araçlar havadan ağır olup tutunma ve hareket etme
eylemleriyle uçabilmektedir.
Aerodinamik Tesir bölgesi
Akım içerisinde yerleştirilmiş bir cismin etrafında öyle bir bölge oluşur ki bu bölgenin içinde
akımın basınç ve hız değerleri, akım hız ve basınç değerlerinden farklıdır. Bu bölgenin dışında
ise akım basınç ve hız değerleri aynıdır.
UÇUŞ
Uçakların kanatları, basınç farkı oluşturup taşıma meydana getirecek şekilde tasarlanmıştır.
Uçuş, kanatların etrafında hareket eden havanın oluşturduğu taşıma sayesinde gerçekleşir.
Uçağın ağırlığına eşit bir taşıma kuvveti yakalandığında, tekerlekler yerden kesilir ve uçak
havalanır. Bu taşıma kuvveti şu şekilde ortaya çıkar
Uçak havaya karşı hareket halindeyken oluşan kuvvete aerodinamik kuvvet denir. Uçağın
ağırlığı, yani yer çekimi kuvveti, bir kütle kuvvetidir. Aerodinamik kuvvet ise uçağın etrafındaki
hava ile temas halinde bulunduğu yüzeylerde oluşur. Bu kuvvetin yüzeye dik olan bileşenine
"basınç kuvveti", yüzeye teğet olan bileşenine ise "sürtünme kuvveti" denir. Toplam
aerodinamik kuvvetin, uçağın hareket yönüne dik ve yukarı doğru olan bileşenine "taşıma",
uçağın hareketi yönüne paralel ve geriye doğru olan bileşenine "sürüklenme", bu ikisine dik ve
yana doğru olan bileşenine ise "yan kuvvet" denir. Uçağın, düşey düzlemdeki yatay uçuşunda
taşıma kuvveti, yer çekimi kuvvetine zıt yönde etki etmektedir. Bu iki kuvvet eşit olduğunda,
uçak havada sabit şekilde uçabilir.
Taşıyıcı yüzeyler, kanatlar:
Bir uçağın havada, belli bir irtifada tutunabilmesi için, ağırlığını dengeleyen taşıma kuvvetini
meydana getiren ana elemanına TAŞIYICI YÜZEY veya sadece KANAT denir.
Uçağın diğer bir çok ana elemanında olduğu gibi, kanadın da, bu esas fonksiyonunun yanında
bazı tali fonksiyonları da vardır. Bu tali fonksiyonlardan bazıları diğer ana elemanlarla da
mümkün olabilir. Ancak esas fonksiyonu olan taşıma meydana getirme sadece ve sadece kanat
ile mümkündür.
MACH SAYISI
Uçak hızının, uçtuğu yükseklik ve ortam sıcaklığına bağlı olarak havadaki ses hızına olan oranı
"MACH SAYISI" olarak isimlendirilir ve ölçülür.Yüksek irtifalarda uçan uçaklarda pilotlar
Mach Numarasını kullanırlar.Çünkü yüksek irtifada hava yoğunluğu azaldığından hız
göstergeleri hatalı gösterir.Mach Numarasını bilgisayar hesaplawr ve gösterir, bu yüzden daha
güvenilir bir ölçümdür
Ses Hızı = 1 MACH = 340 metre/saniye = 1200 km/saat (deniz seviyesinde ve standart
koşullarda)
Mach numarası Avusturyalı fizikçi Ernst Mach tarafından bulunmuştur.Mach Numarası, ses
hızı karşılaştırıldığında, uçağın hangi hızda gitmesini gösterir.
M=V/A Mach sayısına göre akım rejimleri;
Sesaltı ve sesüstü hava hızlarındaki akışları analizi nispeten kolaydır.
Transonik akış kararsızlıklar içermektedir ve incelemesi çok zordur.
Kritik Mach Sayısı; Kanat yüzeyi üzerinde Mach sayısının 1’e ulaştığı andaki mach sayısıdır.
SES HIZINA GÖRE UÇAKLARIN SINIFLANDIRILMASI
1) 0-1 mach arası SUBSONİK yani ses altı hızlar pervaneli uçaklar gibi
2) 1 mach TRANSONİK yani ses hızı çoğu yeni yolcu uçakları gibi
3) 1 mach üzeri SÜPERSONİK yani ses üstü hızlar savaş uçakları gibi
4) 5 mach üzeri ise HİPERSONİK olarak adlandırılırlar.
Nasanın X43-A isimli deneme roketi ise yaklaşık 9 macha erişebilmiştir.
STALL / PERDÖVİTES
Stall özellikle uçak kazalarında çok sık bahsedilen bir terimdir ve ülkemizde havacılar gene bir
yabancı kelime olan “perdövites” ide bu kelimenin yerine kullanılır. Bir hızın altında uçak
havada tutunamaz ve uçak ani olarak yükseklik kaybeder bu olay tamamen kanadın hücum
açısıyla ilgilidir.
PERDÖVİTES NEDEN VE NASIL OLUR?
Yüksek hücum açısı ( High Angle of Attack= AOA) perdövitese neden olur.Uçakların tasarım
karakteristiklerine göre düşük hızda belirli bir hücum açısının üzerine çıktığı zaman kanat üst
yüzeyindeki düzgün hava akımı karışır ve kanat üst yüzeyini takip edemez, türbülans denilen
hava girdapları oluşur ve kaldırma kuvveti düşer. Bu açıyı “KRİTİK HÜCUM AÇISI” denir.
Örneğin;
F-16 uçağı düz uçuşta yavaş hızda 25 derecelik bir AOA da uçabilir. X-31 uçağı 35 derecede bir
AOA ile uçabilir. Değişken itkili F-22 uçağı ise 60 dereceyi geçen hücum açılarına
ulaşabilmiştir.
DÜŞÜK HIZDA STALL OLMASI ŞU SIRAYLA OLUR:
1) Uçağın hız azalmasıyla kaldırma kuvvetinin azalması uçağın yere yatay durumda olsa
bile yükseklik kaybına yol açar.
2) Uçak hem ileri hareket ederken hem de yüksekliğin kaybından dolayı hava akımı yatay
olarak değil,alttan daha yüksek hücum açısıyla çarpar ve böylece AOA yükselir.
3) Kanadın üzerini takip edemeyen hava akımı karışır ve türbülans olur.
STALL hızını etkileyen faktörler
1 türbilans
2 yatay açısı
3 ağırlık
4 flaplar
5 buzlanma
6 ağırlık merkezinin yeri
Stall için alınmış önlemler
1 stall stript
2 winglet/sharklet
3 değişken kesitli kanat
4 stick shaker
5 stick pusher
6 sesli ve ışıklı stall uyarı sistemi
Bir uçağın havada, belli bir irtifada tutunabilmesi için, ağırlığını dengeleyen taşıma kuvvetini
meydana getiren ana elemanına TAŞIYICI YÜZEY veya sadece KANAT denir.
Uçağın diğer bir çok ana elemanında olduğu gibi, kanadın da, bu esas fonksiyonunun yanında
bazı tali fonksiyonları da vardır. Bu tali fonksiyonlardan bazıları diğer ana elemanlarla da
mümkün olabilir. Ancak esas fonksiyonu olan taşıma meydana getirme sadece ve sadece kanat
ile mümkündür.
MACH SAYISI
Uçak hızının, uçtuğu yükseklik ve ortam sıcaklığına bağlı olarak havadaki ses hızına olan oranı
"MACH SAYISI" olarak isimlendirilir ve ölçülür.Yüksek irtifalarda uçan uçaklarda pilotlar
Mach Numarasını kullanırlar.Çünkü yüksek irtifada hava yoğunluğu azaldığından hız
göstergeleri hatalı gösterir.Mach Numarasını bilgisayar hesaplawr ve gösterir, bu yüzden daha
güvenilir bir ölçümdür
Ses Hızı = 1 MACH = 340 metre/saniye = 1200 km/saat (deniz seviyesinde ve standart
koşullarda)
Mach numarası Avusturyalı fizikçi Ernst Mach tarafından bulunmuştur.Mach Numarası, ses
hızı karşılaştırıldığında, uçağın hangi hızda gitmesini gösterir.
M=V/A Mach sayısına göre akım rejimleri;
Sesaltı ve sesüstü hava hızlarındaki akışları analizi nispeten kolaydır.
Transonik akış kararsızlıklar içermektedir ve incelemesi çok zordur.
Kritik Mach Sayısı; Kanat yüzeyi üzerinde Mach sayısının 1’e ulaştığı andaki mach sayısıdır.
SES HIZINA GÖRE UÇAKLARIN SINIFLANDIRILMASI
1) 0-1 mach arası SUBSONİK yani ses altı hızlar pervaneli uçaklar gibi
2) 1 mach TRANSONİK yani ses hızı çoğu yeni yolcu uçakları gibi
3) 1 mach üzeri SÜPERSONİK yani ses üstü hızlar savaş uçakları gibi
4) 5 mach üzeri ise HİPERSONİK olarak adlandırılırlar.
Nasanın X43-A isimli deneme roketi ise yaklaşık 9 macha erişebilmiştir.
STALL / PERDÖVİTES
Stall özellikle uçak kazalarında çok sık bahsedilen bir terimdir ve ülkemizde havacılar gene bir
yabancı kelime olan “perdövites” ide bu kelimenin yerine kullanılır. Bir hızın altında uçak
havada tutunamaz ve uçak ani olarak yükseklik kaybeder bu olay tamamen kanadın hücum
açısıyla ilgilidir.
PERDÖVİTES NEDEN VE NASIL OLUR?
Yüksek hücum açısı ( High Angle of Attack= AOA) perdövitese neden olur.Uçakların tasarım
karakteristiklerine göre düşük hızda belirli bir hücum açısının üzerine çıktığı zaman kanat üst
yüzeyindeki düzgün hava akımı karışır ve kanat üst yüzeyini takip edemez, türbülans denilen
hava girdapları oluşur ve kaldırma kuvveti düşer. Bu açıyı “KRİTİK HÜCUM AÇISI” denir.
Örneğin;
F-16 uçağı düz uçuşta yavaş hızda 25 derecelik bir AOA da uçabilir. X-31 uçağı 35 derecede bir
AOA ile uçabilir. Değişken itkili F-22 uçağı ise 60 dereceyi geçen hücum açılarına
ulaşabilmiştir.
DÜŞÜK HIZDA STALL OLMASI ŞU SIRAYLA OLUR:
1) Uçağın hız azalmasıyla kaldırma kuvvetinin azalması uçağın yere yatay durumda olsa
bile yükseklik kaybına yol açar.
2) Uçak hem ileri hareket ederken hem de yüksekliğin kaybından dolayı hava akımı yatay
olarak değil,alttan daha yüksek hücum açısıyla çarpar ve böylece AOA yükselir.
3) Kanadın üzerini takip edemeyen hava akımı karışır ve türbülans olur.
STALL hızını etkileyen faktörler
1 türbilans
2 yatay açısı
3 ağırlık
4 flaplar
5 buzlanma
6 ağırlık merkezinin yeri
Stall için alınmış önlemler
1 stall stript
2 winglet/sharklet
3 değişken kesitli kanat
4 stick shaker
5 stick pusher
6 sesli ve ışıklı stall uyarı sistemi
Haftanın Kelimeleri
ECAC
ECAM efficient EFIS EICAS elasticity elevator emergency emergency descent emergency equipment emergency exit emergency frequency emergency landing estimated take-off time(ETOT) estimated time of arrival(ETA) excess baggage exchange exhaust valve failure FDR |
faulty
feedback fighter final approach fire detection system fire extinguisher first aid kit first officer flap flight attendant flight path flight operations flight-briefing room flight plan flight deck Flight Manual flow FMS fly-by-wire forecast |