Uçaklarda yakıt olarak renksiz ve berrak bir petrol ürünü kullanılır. Gaz yağı olarak bilinen kerozine özel katkılar eklenerek elde edilir. Sivil havacılıkta, JET-A1 (JP 1) ve sadece pistonlu uçak motorlarında kullanılan avgas olmak üzere iki çeşit uçak yakıtı bulunmaktadır. Uçak yakıtının donma sıcaklığı, karışıma bağlı olarak değişmekle birlikte donma noktasının yüksek olması gereklidir. Asıl tehlike yakıta karışan sudur. Çünkü yakıttaki su korozyona, yakıt filtresi ve pompaların arızalanmasına, yanma odasında alev sönmelerine neden olmaktadır.
1. Buzlanma ve Buzlanmayı Önleme İşlemleri
Uçakta yakıtlar kanatlar ve merkez tankta depolanmaktadır. Özelikle kanatlarda depolanan yakıtın içindeki suyun donma tehlikesi vardır. Uçak yakıtı, çok düşük sıcaklıklarda donar. Fakat yakıtın içinde biriken su çok daha çabuk donacaktır. Bu nedenle uçak yakıtının sudan çok iyi arındırılmış olması istenmektedir.
Uçakta yakıt donması olup olmadığını denemek için depolardaki yapılan en kolay işlem drain valflerin açılmasıdır. Bu valfler yakıtın doğrudan tahliyesi için kullanıldığından deponun alt kısmında ve buzlanmanın olabileceği bölgededir. Buz, ağırlığından ötürü yakıtın altında birikecektir. Drain valfler açıldığında yakıtın akması gereklidir. Yakıt akmıyorsa yakıtta buzlanma oluşmuştur. Fakat bu işlemi yaparken dikkat edilmesi gereken yakıt ile suyun karışabileceğidir yani bir miktar yakıt gelebilir. Yine de buzlanma olabilir. Bu durumu engellemek için yakıt bir kaba alınır ve içinde hiç su olmadığı gözlemlenir. Su gelmeyene kadar işlem devam eder. Su ya da yakıt akmıyorsa buzlanma meydana gelmiştir. Bu durumda drain valflerin etrafı ısıtıcı ile ısıtılır ve suyun erimesi sağlanır. Yakıtın uygun kalitede olduğunu ya da içinde su olup olmadığını aşağıdaki uygulamaları yaparak tespit edebiliriz.
1.1. Yakıttan Numune (Örnek) Alma İşlemi
Yakıt kalitesi kontrolleri için yakıt şirketinden istenen yakıt örnekleri, tankerden veya hydrant dispanser’den alındıktan sonra aşağıdaki kontroller yapılmaktadır.
Su miktarını tespit edebilmek için aşağıdaki testler onaylanmıştır: Shell Water Detector, Exxon Hydro Kit ve Mobil Water Indicator’dür. Bu test malzemeleri kapsül veya toz şeklinde olabilir ve su varlığında renkleri değişir.
Dedektör başının ortasındaki yakıtla temas eden kâğıttaki renk değişikliğinin varlığı kontrol edilir, sarıdan yeşile dönen renk değişikliği, kontrol edilen yakıtın içinde 30 ppm’ den daha fazla miktarda su bulunduğunu gösterir.
Yakıt ikmal işlemine nezaret eden sorumlu personel, yakıt şartnamesine uygun yoğunlukta (density) ve doğru cinste yakıt aldığından emin olmak için işleme başlamadan önce yakıt aracındaki ve hydrant pillerindeki yakıt cinsini gösteren etiketleri kontrol eder.
2. Yakıt İkmali
Yakıt ikmal (yakıt alma) işlemleri yapılırken aşağıda belirtilen işlemler uçağa ait AMM’in ilgili bölümündeki kurallarla birlikte yerine getirilmelidir.
Uçakta yolcu varken sorumlu kaptan pilotun bilgisi ve yakıt alınması hususunda talimatı olmadan yakıt alımı yapılamaz. Ayrıca bu durumda yakıt alınmaya başlamadan önce uçağın yanında itfaiye hazır bulundurulur. Açık yolcu kapılarında acil kaçış için körük veya yolcu merdiveni yanaştırılmış olmalıdır. Kapalı yolcu ve servis kapılarının önündeki kaçış sahası araç veya diğer yer hizmet ekipmanlarından arındırılmış olmalıdır.
1. Buzlanma ve Buzlanmayı Önleme İşlemleri
Uçakta yakıtlar kanatlar ve merkez tankta depolanmaktadır. Özelikle kanatlarda depolanan yakıtın içindeki suyun donma tehlikesi vardır. Uçak yakıtı, çok düşük sıcaklıklarda donar. Fakat yakıtın içinde biriken su çok daha çabuk donacaktır. Bu nedenle uçak yakıtının sudan çok iyi arındırılmış olması istenmektedir.
Uçakta yakıt donması olup olmadığını denemek için depolardaki yapılan en kolay işlem drain valflerin açılmasıdır. Bu valfler yakıtın doğrudan tahliyesi için kullanıldığından deponun alt kısmında ve buzlanmanın olabileceği bölgededir. Buz, ağırlığından ötürü yakıtın altında birikecektir. Drain valfler açıldığında yakıtın akması gereklidir. Yakıt akmıyorsa yakıtta buzlanma oluşmuştur. Fakat bu işlemi yaparken dikkat edilmesi gereken yakıt ile suyun karışabileceğidir yani bir miktar yakıt gelebilir. Yine de buzlanma olabilir. Bu durumu engellemek için yakıt bir kaba alınır ve içinde hiç su olmadığı gözlemlenir. Su gelmeyene kadar işlem devam eder. Su ya da yakıt akmıyorsa buzlanma meydana gelmiştir. Bu durumda drain valflerin etrafı ısıtıcı ile ısıtılır ve suyun erimesi sağlanır. Yakıtın uygun kalitede olduğunu ya da içinde su olup olmadığını aşağıdaki uygulamaları yaparak tespit edebiliriz.
1.1. Yakıttan Numune (Örnek) Alma İşlemi
Yakıt kalitesi kontrolleri için yakıt şirketinden istenen yakıt örnekleri, tankerden veya hydrant dispanser’den alındıktan sonra aşağıdaki kontroller yapılmaktadır.
- Görünüş kontrolü
- Su arama testi
Su miktarını tespit edebilmek için aşağıdaki testler onaylanmıştır: Shell Water Detector, Exxon Hydro Kit ve Mobil Water Indicator’dür. Bu test malzemeleri kapsül veya toz şeklinde olabilir ve su varlığında renkleri değişir.
- Shell water detector ile su arama
Dedektör başının ortasındaki yakıtla temas eden kâğıttaki renk değişikliğinin varlığı kontrol edilir, sarıdan yeşile dönen renk değişikliği, kontrol edilen yakıtın içinde 30 ppm’ den daha fazla miktarda su bulunduğunu gösterir.
- Spesifik gravity / rölatif density testi
Yakıt ikmal işlemine nezaret eden sorumlu personel, yakıt şartnamesine uygun yoğunlukta (density) ve doğru cinste yakıt aldığından emin olmak için işleme başlamadan önce yakıt aracındaki ve hydrant pillerindeki yakıt cinsini gösteren etiketleri kontrol eder.
2. Yakıt İkmali
Yakıt ikmal (yakıt alma) işlemleri yapılırken aşağıda belirtilen işlemler uçağa ait AMM’in ilgili bölümündeki kurallarla birlikte yerine getirilmelidir.
Uçakta yolcu varken sorumlu kaptan pilotun bilgisi ve yakıt alınması hususunda talimatı olmadan yakıt alımı yapılamaz. Ayrıca bu durumda yakıt alınmaya başlamadan önce uçağın yanında itfaiye hazır bulundurulur. Açık yolcu kapılarında acil kaçış için körük veya yolcu merdiveni yanaştırılmış olmalıdır. Kapalı yolcu ve servis kapılarının önündeki kaçış sahası araç veya diğer yer hizmet ekipmanlarından arındırılmış olmalıdır.
Resim 1: Yakıt ikmali
2.1. Yakıt İkmalinde Alınacak Önlemler
2.1. Yakıt İkmalinde Alınacak Önlemler
- Uçak park frenine alınmış ve tekerlekler takozlanmış olmalıdır. Yakıt aracı, uçağa uçak motorları durdurulduktan sonra yanaşır.
- Yakıt aracı uygun şekilde park edilir ve el freni çekilir.
- Uçak ve yakıt aracı topraklanır / bağlanır.
- Bir yangın durumunda ilk müdahale için akaryakıt yangınlarını söndürebilecek nitelikte, 12 kg’lık en az iki adet yangın söndürücü hazır bulundurulmalıdır.
- Sigara içilmesi ve kıvılcıma sebep olabilecek çıplak lamba kullanılması yasaktır.
- Yakıt ikmal işlemi yapan personel yakıt buharının patlayıcı olduğunu bilmeli, düştüğünde kıvılcıma sebep olabilecek çakmak, tornavida gibi aletleri taşımamalıdır.
- Yakıt ikmal personeli, tabanında metal çivi bulunan ayakkabı giymemelidir.
- Uçak hava radarı çalıştırılmamalıdır.
- Uçak HF radyo iletişimi yapılmamalıdır.
- Uçak “strobe” ışıkları açılmamalıdır.
- Yer ekipmanları (yakıt aracı, ekipmanlar vs.) yakıt ikmal işlemi esnasında uçağın herhangi bir nedenle çökmesi hâlinde kazaya sebep olmayacak şekilde uçak yanına park edilmelidir. Ekipmanlar özellikle kanatların altına yerleştirilmemelidir. Genel olarak uçağın dolu şekilde en alçak noktasıyla (flap tracks) tankerin boş hâldeki en üst noktası arasında en az 25 cm yükseklik olmalıdır.
- Uçak yakıt dump sistemi aktive edilmemelidir.
- Uçak yakıt vent sistemi altında hiçbir araç ve personel bulunmamalıdır.
- Meydan civarında şimşek, yıldırım gibi elektriksel hava olayları olması durumunda yakıt ikmali için kuleden onay alınır. İkmal esnasında azami dikkat gösterilir.
- Yakıt ikmali sırasında yakıt taşması / dökülmesi olursa ikmali yapan personel yakıt alımını durdurur. İtfaiyeye haber vererek taşan / dökülen yakıtın temizlenmesini sağlar.
Resim 2: Yakıt ikmal aracının yanaştığı uçağa ikmal yapılması
2.2. Uçağa Yakıt Alma İşlemi
Uçağa tankerden veya hidrant sisteminden yakıt verilmesi, yakıtın rafineriden uçak yakıt deposuna geliş yolundaki yakıt kalite kontrolünün yapılabileceği son aşamadır. Uçağa yakıt ikmalinin işlem sırası ve sorumlulukları aşağıdaki gibidir:
3. Yakıt Boşaltma İşlemleri
Uçak, yakıt tanklarının boşatılmasını gerektirecek bakıma alınacak ya da uzun süre park yerinde bekleyecekse yakıt tanklarının boşaltılması gerekir. Kokpit panelinde üç konumlu bir selektör nub vardır. Bu nub’un üzerinde off, refuel ve defuel seçenekleri vardır. Uçağın yakıtı boşaltılacaksa defuel seçeneğine getirilir. Bu seçenek, yakıt tanklarındaki yakıtın başka bir uçağa ya da yakıt tankına aktarılması için kullanılır.
Uçakta merkez tank, sağ kanat tankı ve sol kanat tankı olmak üzere üç tank bulunur. Hangisinden yakıt boşaltılacaksa kokpit kontrol panelinden seçilmelidir. Bu işlemin sonunda booster pompalar yakıtı basınçlandırarak tahliye eder. Yakıt boşaltma işlemi yapılacağında zaman kazanmak için başka bir uçağın yakıt tankı da aynı zamanda doldurulur. Yakıt boşaltma işlemi hangarda yapılmaz.
2.2. Uçağa Yakıt Alma İşlemi
Uçağa tankerden veya hidrant sisteminden yakıt verilmesi, yakıtın rafineriden uçak yakıt deposuna geliş yolundaki yakıt kalite kontrolünün yapılabileceği son aşamadır. Uçağa yakıt ikmalinin işlem sırası ve sorumlulukları aşağıdaki gibidir:
- Yakıt aracı, uçağın ana motorları durduktan sonra uygun pozisyonda yanaştırılır ve el freni çekilir.
- Yakıt ikmal işlemi için gerekli değilse yakıt aracının motoru durdurulur. Uçak ile yakıt aracı topraklanır / bağlanır ve kontrol edilir.
- Yakıt tipinin doğru olup olmadığı kontrol edilir. Yakıt aracındaki kontrol kavanozuna bir miktar yakıt alınır ve yakıt kalite kontrolleri yapılır.
- Araç sayaçlarının sıfıra ayarlandığı kontrol edilir.
- Yakıt hortumları varsa hidrant pit’ine ve uçağa bağlanır. Gerekirse bağlama yerlerinde sıkılık kontrolü yapılır (Yakıt ikmal işlemine başlamadan önce 3.2.1’de belirtilen tüm tedbirlerin alındığından emin olunur.).
- Yakıt sızıntısı ve yangın tehlikesine yol açacak hataları önlemek amacıyla hortumların durumu son kez gözlenir.
- Yakıt verme işlemi başlatılır. İstenen oranlara uyacak şekilde (maksimum 50 PSI) yakıt verme basıncı ve pompa hızı kontrol edilir.
- Yakıt verme işlemi tamamlanınca ikmal hortumu ve topraklama / bağlama kabloları uçaktan ayrılır.
3. Yakıt Boşaltma İşlemleri
Uçak, yakıt tanklarının boşatılmasını gerektirecek bakıma alınacak ya da uzun süre park yerinde bekleyecekse yakıt tanklarının boşaltılması gerekir. Kokpit panelinde üç konumlu bir selektör nub vardır. Bu nub’un üzerinde off, refuel ve defuel seçenekleri vardır. Uçağın yakıtı boşaltılacaksa defuel seçeneğine getirilir. Bu seçenek, yakıt tanklarındaki yakıtın başka bir uçağa ya da yakıt tankına aktarılması için kullanılır.
Uçakta merkez tank, sağ kanat tankı ve sol kanat tankı olmak üzere üç tank bulunur. Hangisinden yakıt boşaltılacaksa kokpit kontrol panelinden seçilmelidir. Bu işlemin sonunda booster pompalar yakıtı basınçlandırarak tahliye eder. Yakıt boşaltma işlemi yapılacağında zaman kazanmak için başka bir uçağın yakıt tankı da aynı zamanda doldurulur. Yakıt boşaltma işlemi hangarda yapılmaz.
Şekil 1: Yakıt tankında boost pump’ın yeri